Forum Srbija

IAKO u ruševinama, srpska srednjovekovna tvrđava Zvečan podignuta pre više od hiljadu godina iznad ušća Sitnice u Ibar i danas je ohrabrenje i svetionik putnicima koji dolaze u Kosovsku Mitrovicu, srce nepokornog severa Kosmeta. Na njoj od 1999. prkosno leprša ogromna srpska trobojka uprkos mnogobrojnim pokušajima albanskih ekstremista da je skinu.

Krajem novembra Albanci su se ponovo prišunjali noću, skinuli srpsku zastavu i nakratko je zamenili albanskom.

Brzo smo je skinuli, nije visila na pola sata - kaže Zvečanac Boban, jedan od savremenih čuvara jedne od najstarijih srpskih tvrđava. - Iznenadili su nas jer su najverovatnije došli Euleksovim vozilom. Ipak, bio je to samo još jedan uzaludan pokušaj da nam slome duh. Srpska zastava na Zvečanu neće pasti dok god ovde ima Srba.

Vrh ugašenog vulkana sa razvalinama moćne granične tvrđave Raške države sad je osvetljen moćnim reflektorima pa u kosmetskoj pomrčini zaista služi kao orijentir svetionik za Srbe iz enklava koji dolaze u severnu Mitrovicu.

- Kad vidim tvrđavu na Zvečanu kao da me sunce ogreje - kaže Goran iz Orahovca, koji subotom, na pazarni dan, donosi u Mitrovicu čuveno vino i kupuje osnovne potrepštine. - Čim vidiš zastavu na Zvečanskom gradu znaš da si nadomak slobodne srpske zemlje.

Srednjovekovni Zvečan je još u Jugoslaviji formalno zaštićen kao spomenik kulture od izuzetnog značaja, ali do danas nije dovoljno ni istražen, a kamoli konzerviran. Ipak, iako ljute vojske, žestoki mrazevi i uporne kiše krune ostatke moćnih zidina duže od milenijuma, one još uporno stoje kao da su srasle sa stenama 800 metara visokog ugašenog vulkana.

One svedoče o najmoćnijoj utvrdi Raške koja je tu stajala i pre Nemanjića kraj vizantijskog Zigosa - odbrambenog graničnog pojasa prema srpskoj državi - koji se prostirao od Zvečana do Lipljana. I tada je bujno Kosovo bogato rudama, sa plodnom zemljom ispresecanom bistrim rekama i oivičenom gustim šumama, bilo poprište vojnih pohoda, potvrđujući staru istinu da su lepota i opasnost neodvojivi.

Upravo pod Zvečanom je najavljeno veliko uzdizanje nove srpske države 1091. kad je veliki župan Vukan 1091. pod tvrdim gradom porazio imperijalne trupe iz Konstantinopolja koje su ga opsedale, a zatim sa svojom vojskom stigao do Makedonije. Zvečanci i danas retkim radoznalcima pokazuju ulaze u zazidane lagume tvrđave koji navodno vode sve do podnožja brda i pričaju legendu kako su srpski ratnici tim tunelima došli do opsadnih trupa Vizantinaca iznenadili ih i porazili.

Srednjovekovni zapisi kažu da je Stefan Nemanja 1170. godine, posle molitve za uspešan ishod bitke u crkvi Svetog Đorđa, čiji se temelji i danas vide, krenuo iz Zvečana u pohod kojim je potisnuo Vizantince sve do Šar-planine. Sve vreme vladavine Nemanjića u Zvečanu se nalazi jedan od njihovih kraljevskih dvorova. Pod zidinama se tada razvija veliko civilno naselje i trgovište na raskrnici važnih evropskih puteva na kojima su se sretali rudari koji su tu dolazili na privremeni rad iz Nemačke, dubrovački i vizantijski trgovci, arhitekte iz Dalmacije. Tim drumovima potekla je legenda o prebogatoj Srbiji i njenim rudištima Trepči i Novom Brdu, „čiji obronci blistaju od zlata i srebra“, kako beleže srednjovekovni špijuni, putopisci i trgovci. To mitsko bogatstvo budi razdor među srpskom vlastelom i raspaljuje pohlepu turskih zavojevača koji ubrzo posle Kosovskog boja zauzimaju Zvečan gde drže jake trupe do 18. veka. Od tada strateško vojno uporište vekovima ostaje pusto i prepušteno zubu vremena. Retko ko se peo do ostataka kula s kojih pogled puca na ždrelo Ibarske klisure, Kopaonik, Rogoznu i ravnicu Kosova. Po vedrom danu sa tvrđave se vidi čak i deo Metohije oivičen belim vrhovima Šar-planine.

Igrom balkanske sudbine, posle hiljadu godina, početkom trećeg milenijuma stara tvrđava Zvečan ponovo postaje granično uporište Srba sa severa Kosmeta, koji na drevnim zidinama ljubomorno čuvaju svoju trobojku.

novosti

Smederevo bi trebalo da se nađe na svakoj putnoj mapi Srbije jer na samo jednom mestu posetilac može da upije i razume toliko toga o istoriji, kulturi i kulinarstvu Srbije. Nepunih pedeset kilometara od Beograda, autoputem ili Dunavom, najstarijom prirodnom saobraćajnicom, dolazimo do mesta gde se nalazi Smederevo. Nekada prestonica Srbije i poslednje srpsko utvrđenje koje je potpalo pod tursku vlast 1459, šest godina posle pada Carigrada, Smederevo ne sme da zaobiđe nijedan zaljubljenik u istoriju i utvrđenja.
Kao što će poseta Smederevskom muzeju potvrditi, ovo mesto uz Dunav naseljeno je milenijumima, a ne samo od vremena Rimljana kada je ova oblast bila deo Dunavskog limesa, utvrđene rimske granice na Dunavu. No, prvi čokoti vinove loze u Smederevu posađeni su upravo u to vreme, kada je i začeta tradicija spravljanja vina, koja se nije prekidala do današnjeg dana.

Smederevo se nalazilo na severnoj granici srednjovekovne Srbije, ali su ga događaji smestili u centar zbivanja. U drugoj polovini XIV veka Turci su počeli da prodiru na Balkan osvajajući teritoriju od Vizantije, Bugarske i Srbije. Izgubljena Kosovska bitka, koja se odigrala 1389. godine, imala je dalekosežne posledice po Srpsko carstvo. Biće srpske države pomeralo se prema dunavskoj ravnici, današnjem srcu Srbije. Smederevo je odabrano za prestonicu tadašnje Srpske despotovine.
Krajem 1420. srpski despot Đurađ Branković i njegova supruga Jerina, iz vizantijske dinastije Kantakuzin, počeli su da podižu utvrđenje. Građevinski poduhvat podrazumevao je regrutovanje po jedne muške glave iz svakog srpskog domaćinstva kako bi se izvele impresivne zidine prema arhitektonskom rešenju Jerininog brata Đorđa Kantakuzina, a po ugledu na one iz Carigrada (današnjeg Istanbula).
Iza tih zidina, civilizacija srednjovekovne Srbije živela je svojih poslednjih trideset godina i stvarala umetnička dela koja će biti vesnici renesanse i otvaranja prema zapadu Evrope. U muzeju se čuvaju ostaci drevnih keramičkih cevi što pokazuje da je ovaj grad od davnina imao izgrađenu komunalnu infrastrukturu – a to je za ono vreme bilo prava retkost.
Grad su osvajali Turci i oslobađali Srbi u nekoliko navrata, ali su Turci 1459. na kraju osvojili i grad i tvrđavu. Danas je ogroman prostor unutar utvrđenja – na kome su nekada postojale brojne kuće, trgovine i zanatlijske radionice – pretvoren u zelenu površinu. U svesti posmatrača koji sedi na klupi ili posmatra decu na brojnim igralištima, jednostavno je vratiti se u XV vek, u vreme kada je Srbija po svojoj učenosti i umetnosti bila u rangu najpismenijih i najnaprednijih država Evrope.

Smederevska tvrđava, poznata kao Mali grad, veoma je dobro očuvan primer fortifikacione gradnje iz XV veka i sadrži sve tipične vizantijske arhitektonske elemente, zajedno sa širokim zidinama i udubljenjima za smeštaj novih tehnoloških dostignuća toga doba – baruta i topa. Iako despotske odaje danas ne postoje, lukovi i ležišta za uzidane grede lako navode na zaključak da je palata bila veća i kitnjastija. Danas, lišena drvenih zgrada, unutrašnjost tvrđave je izuzetno akustična i koristi se za koncerte i pozorišne predstave u toplijim mesecima. Poseta turističkoj internet stranici Smedereva pruža informacije o svim događajima.
Sa kula na tvrđavi zapadno i istočno pruža se veličanstven pogled na Dunav, prema jugu na moderni grad Smederevo i na sever ka brdima i ravničarskim plodnim poljima Vojvodine. Tačke izabrane zbog strateške vrednosti u ratnim vremenima često su vrlo romantična mesta u vreme mira, a to je slučaj i sa ovim mestom. Posebno nadahnjuju trenuci sutona kada uz dašak lahora sa Dunava sunce zalazi iza planina i reke na zapadu.
Posle lagane šetnje po tvrđavi, krenite prema centru grada i stanite kod Smederevskog muzeja, gde na miru i bez žurbe možete da posmatrate preko dva milenijuma dugu istoriju Smedereva. Kao i Beograd na severozapadu, i Smederevo je bilo strateški i trgovački centar tokom cele svoje istorije. Rimljani su ovde imali utvrđenu bazu, Mons Aureus, tako da se u muzejskoj postavci nalaze i primerci zanatskih predmeta složene izrade kao i vojna oprema toga doba. Srpsko-vizantijsko doba zauzima čitav sprat u muzeju, kao i replika utvrđenja iz vremena kada je država bila na vrhuncu moći kao i raznovrsni dokumenti i freske koji prikazuju visokorazvijenu kulturu srpsko-vizantijskog Smedereva, civilizaciju koja je, iako politički u padu, bila u zenitu po svojoj duhovnoj vrednosti.
Posle obilaska muzeja, pođite samo nekoliko koraka dalje do Crkve Sv. Đorđa sagrađene 1850. Crkva je mešavina stilova sa srpsko-vizantijskim kupolama i svodovima, u kombinaciji sa spoljašnjim ukrasima, visokim zidovima tipičnim za srpske pravoslavne crkve u Vojvodini koja je bila pod austrougarskom vladavinom. Freske takođe predstavljaju spoj stilova, od Vizantije, preko baroka do ruskog uticaja na freskama koje je oslikao ruski akademski slikar i živopisac Andrej Bicenko. Crkva je višestruka arhitektonska metafora moderne Srbije sa svim vizantijskim i podunavskim uticajima.

Kada izađete iz crkve, produžite ulicom Kralja Petra. Ovo je Srbija, na kraju krajeva, a u Srbiji postoje kafići za svačiji ukus. Takav je slučaj i sa pešačkom zonom Smedereva koja počinje od Trga Sv. Đorđa i završava se, kako i priliči, na Dunavu, stecištu mnogobrojnih ribljih restorana smeštenih ili na usidrenim brodovima ili duž obale. S obzirom na to da Srbija još nije na udaru masovnog turizma, putnici su ovde neobičnost, a meštani gore od želje da isprobaju sa posetiocima svoje raznovrsno lingvističko umeće, i zato se neizostavno upustite u razgovor u nekom od kafića.
Ukoliko žudite da nešto okusite i popijete nešto jače, izaberite jedan u nizu restorana. Posebno se preporučuju restorani pokraj Dunava; druga mesta su "Dunav SD", restorani "Imperijal" i "Brvnara". Kada su u pitanju vina i alkoholna pića, ovde se vino proizvodi još od vremena Rimljana, a posebno su cenjena lokalna bela vina i izvrsno idu uz dunavske riblje specijalitete. Zaželite li da ostanete duže, na usluzi vam je veći broj hotela, među kojima su "Hamburg", nadomak grada, te "Car", kao i veći broj udobnih manjih smeštajnih objekata u gradu.

Tekst: Alexander Billinis
Fotografije: Igor Markov
Jat revija