Forum Srbija

Ušuškan na krajnjem severozapadu Srbije, na samo tridesetak kilometara od Mađarske i Hrvatske, leži ovaj miran, skriveni dragulj. Koristim reč grad u bukvalnom smislu, kao što bi vam to bilo koji Somborac rekao. Sombor je dobio status grada dobijanjem povelje od kraljice Marije Terezije 1741. Od tada, grad je uglavnom bio ekonomsko, administrativno i kulturno središte mnogo šire oblasti.
Sombor je jedan od onih gradova koji odišu kosmopolitskom atmosferom, uprkos svojoj ne tako velikoj površini (oko 50.000 stanovnika) zbog svoje mešovite populacije i istorije. Srpski i mađarski jezik mogu se čuti na svakoj ulici grada i sva javna obaveštenja moraju biti napisana na oba jezika. Ovo je ipak Vojvodina, teritorija gde živi više od 20 različitih naroda i najmanje pet različitih jezika ima status zvaničnog jezika. Sombor je duže od 200 godina bio glavni centar pokrajine u Austrougarskoj i gledajući njegove elegantne javne i stambene građevine možete pratiti njegovu istoriju arhitekture nastale još za vreme carstva. Jedan pedijatar, Somborac, elegantni stariji gospodin, Mađar poreklom, rekao je sledeće: "Pravi Somborac je onaj koji će vam kada čuje zvuk crkvenih zvona reći sa koje crkve zvone zvona i zašto zvone". Ovde se katolici i pravoslavci mešaju i druže na ulicama, a brakovi između pripadnika različitih etničkih i verskih zajednica toliko često se sklapaju da je to i nemoguće primetiti.

[img]Osim etničkog ili verskog identiteta, ovde u Somboru, oseća se duboki građanski identitet i privrženost gradu svih naroda koji žive u njemu, kao i pravi osećaj pripadnosti u raznolikoj, ali ipak ujedinjenoj zajednici.
Sombor danas simbolizuje sanjarenje i nostalgiju i tek poneki nagoveštaj tuge koja često dolazi kao posledica gubitaka ekonomske i administrativne nadmoći. Ovaj mali grad ima veliki broj umetnika s obzirom na svoju veličinu. Sombor je pogodno mesto za pisanje knjiga, zaljubljivanje, ili za slikanje na platnu. Sve ove lepe stvari odvijaju se u pozadini izbledelog arhitektonskog veličanstva, spojenog sa intimnošću koja proizlazi iz usporenijeg tempa života.
Na sreću, Sombor je tek koji sat udaljen od Beograda ili Novog Sada i sat vremena od Subotice. Autobuski saobraćaj je redovan, ali da bi se grad u potpunosti obišao, opuštenim tempom, iznajmljivanje automobila, ili organizovano razgledanje grada najbolji je izbor. Udaljenost od Beograda je 180 km, a od Novog Sada 100 km. Da bi se obišao grad i njegova okolina, idealno je prenoćiti u njemu. Sombor nema velike hotele, već samo male, intimne pansione, koji, iskreno, više odgovaraju ovako malom i živopisnom gradiću.
Ulica Kralja Petra je samo srce grada. Ona predstavlja dugačku pešačku zonu, koja se na jugu graniči sa zdanjem somborske Gradske kuće, divne građevine iz kasnog austrougarskog perioda, kada je Sombor bio važan administrativni centar Austrougarskog carstva. Vredi videti impozantnu, iako već pomalo izbledelu građevinu, njenu prelepu ajnfort kapiju, pokriveni kolski ulaz popločan drvenim kockama koja se pruža ka drvenoj konstrukciji (da bi se prigušio zvuk konjskih potkovica).[/img]

Neposredno uz Gradsku kuću Sombora nalaze se uređeni parkovi sa veličansvenom katoličkom crkvom sa dva zvonika, koja predstavlja najvišu i ujedno i najistaknutiju građevinu prilikom ulaska u grad. Ulica Kralja Petra vodi na Trg Svetog Đorđa, lokaciju na kojoj se nalazi pravoslavna crkva. Ona je jedna od najlepših primera barokne pravoslavne arhitekture na svetu i predstavlja podsetnik na somborske Srbe, koji su iako ostavši verni svojoj veri, brzo prihvatili veliki deo kulture Habzburške monarhije.
Somborski Srbi su mnogo toga dali svojoj naciji. Prva učiteljska škola na srpskom jeziku nastala je upravo ovde. Srpska Čitaonica, nastala je 1845. nastavljajući da neguje srpsku književnost koja se sve više razvijala. Dva srpska patrijarha rođena su u Somboru kao i nekoliko najboljih srpskih pisaca i slikara. Dve glavne galerije, galerija "Milan Konjović" i galerija "Laza Kostić" čuvaju dela ovih umetnika i predstavljaju mesta koja bi obavezno trebalo videti prilikom posete grada.
Fijaker predstavlja simbol grada, a u blizini Gradskog muzeja Sombora nekoliko kočija sa konjima mogu se iznajmiti radi obilaska gradskog kružnog puta, nalik bečkom Ringu u malom. Tokom spore vožnje fijakerom vaš će vam vozač najverovatnije skrenuti pažnju i na ostale zanimljivosti centra grada.
Takođe, jedna od zanimljivosti predstavlja i somborsko drveće, od kojih su mnoge vrste uvezene iz doline reke Misisipi u SAD da bi se grad zaštitio od prašine sa okolnih polja i njiva. Ono sada stoji kao ponosna straža duž glavnog puta.

U slučaju da je neka od večernjih predstava na repertoaru, poseta Narodnom pozorištu Sombora predstavljala bi još jedno lepo iskustvo koje ne bi trebalo propustiti. Elegantni enterijer pozorišta, iz kasnog perioda Habzburške monarhije, odvući će vam pažnju sa predstave.
U Somboru kultura kafana predstavlja izvrsnu kombinaciju balkanskog i austrougarskog. Sa obe strane ulice Kralja Petra , kao i u poprečnim ulicama i ušuškanim dvorištima, ima mnoštvo kafanica. Neke od njih vredi posetiti, kao na primer kafanu "Stari fijaker" koja se nalazi u bašti pored Opštine grada, ili kafanu "Kafe des Artes", boemsku kafanu smeštenu u prijatnom dvorištu desno od ulice Kralja Petra, pored prostorija Turističke organizacije Sombora.
Grad predstavlja izvrsnu lokaciju i mesto u kome je lepo provesti dan ili dva. Posetiti okolinu grada, a ne videti novouređene somborske salaše predstavljalo bi veliki propust.
Somborki salaši, čiji naziv potiče od mađarske reči koja znači "seosko domaćinstvo", pomogli su u kultivisanju obilja plodnog zemljišta, a mnogi od ovih salaša povratili su uz pomoć ljudi entuzijasta i lokalnih preduzetnika, rustičan izgled, upotpunjen starim poljoprivrednim oruđem, slikama i posuđem.
Očuvana elegancija Sombora i mirniji tempo života, omogućavaju posetiocu da doživi obilje prirodnih lepota i arhitekturu grada na prisan i neužurban način. Iako je sve blizu, sve se toliko razlikuje – u pogledu kulture i impresije koju grad ostavlja. Jednom kada dođete u grad lako može da vam se desi da u njemu i ostanete, jer Sombor je grad koji nikoga ne ostavlja ravnodušnim.

Privilegija je posetiti antičku prestonicu, a kamoli živeti u njoj. Kakav je to osećaj svakodnevno šetati stazama kojima su se kretali rimski imperatori i marširale njihove legije i odrastati na živopisnim slojevima istorije nastalim na tim temeljima. Tu privilegiju imaju stanovnici Sremske Mitrovice, grada na levoj obali Save, koji je bukvalno nastao iznad antičkog Sirmijuma.

U Turističkoj organizaciji Sremska Mitrovica sa ponosom ističu da je njihov grad među najstarijim naseljenim mestima na kontinentu. Nekoliko puta je iz osnova menjao ne samo ime već i fizionomiju: od drvenog ilirskokeltskog naselja postao je antička prestonica, potom srednjovekovna varoš sa mnogo gospodara, pa orijentalna kasaba s minaretima i bazarima, pukovsko graničarsko mesto, zanatsko-trgovački centar u doba građanskog prosperiteta i, najzad, savremeni industrijski grad.

Jat revija

Dvadeset nacija živi u Belom Blatu. U mojoj porodici se govori bugarski, srpski, slovački i mađarski. To nam je sasvim normalno, pošto smo izmešani upravo tako. I naša kuhinja je kombinovana – reči su Radmile Toškov, vlasnice Salaša "Lujza" iz Belog Blata, seoca na obodu Carske bare kod Zrenjanina.
Ova mlada žena se pre tri godine odvažila da na neplodnoj, ritskoj zemlji, sa svih strana okruženoj vodom, s jedne strane lancem jezera, a sa ostalih rekama Tisom i Begejom, podigne salaš i upusti se u avanturu zvanu turizam. Dolaze deca na salaš da uživo vide domaće životinje, dolaze stariji da se opuste u iskonskoj prirodi i miru, dolaze domaći, ali i strani turisti. Da probaju čobanski gulaš, od mangulice, domaće svinje, koji je, pored ostalog specifičan i po tome što se ne kuva u šerpama već u klasičnim bakračima.
Priča o Belom Blatu, Carskoj bari, Salašu "Lujza", Radmili Toškov i gulašu od mangulice, priča je i o gradu Zrenjaninu – centru Srpskog Banata. Kao detalj u mozaiku, upotpunjava zajedničku sliku grada čija je tradicija duga gotovo sedam vekova.

Zrenjanin se u istorijskim spisima prvi put pominje 1326, kao naselje pod imenom Bečkerek. Ovaj naziv, pod raznim jezičkim varijantama istog imena, grad je nosio do 1935. kada je preimenovan u Petrovgrad, da bi posle Drugog svetskog rata dobio sadašnji naziv, po narodnom heroju Žarku Zrenjaninu.
Tokom XV veka mađarski kralj Žigmund darivao je Bečkerek despotu Stevanu Lazareviću, nakon čije smrti ga je nasledio Đurađ Branković. Od tog doba ova područja naseljavaju Srbi koji su tokom XV veka u Banatu bili većinski živalj. Banat je zbog toga nazvan "Mala Raška".
Pored većinskih Srba, ovde živi dosta Mađara, Jugoslovena, Rumuna, Roma, Slovaka i još četrnaest naroda. Svako govori svojim, ali i drugim jezicima. Kada govore o multikulturalnosti, to podrazumeva multikonfesionalnost i međunacionalnu toleranciju, na koju su ovde posebno ponosni. Kada govore o kulturi, ne propuštaju istorijske podatke vezane uz obrazovanje. Prva latinoslovenska škola u Bečkereku osnovana je 1795. da bi već 1839. grad imao sedam osnovnih škola.

Zrenjanin ima dugu pozorišnu tradiciju – ima najstariju pozorišnu zgradu u Srbiji, sagrađenu1839. – kao i tradiciju u muzičkoj i likovnoj umetnosti. Poznat je po horovima svetskog renomea, Narodnom muzeju ili Istorijskom arhivu, po vrhunskim predstavama lutkarskog pozorišta, sazivima likovne kolonije akvarela, ali i brojnim kulturnim događanjima tokom tradicionalne turističko-privredne manifestacije "Dani piva", koja se poslednje nedelje avgusta održava već dvadeset šest godina.
Sve je to Zrenjanin, jedan star i, istovremeno, savremen grad, čija je gradska struktura i regulaciona matrica, nastala posle velikog požara 1807. godine, sačuvana do danas. Staro gradsko jezgro čini skup atraktivnih građevina od kojih je većina podignuta tokom XIX i početkom XX veka.

Najupečatljivija je Gradska kuća – Sedište Gradske uprave grada Zrenjanina, arhitektonsko delo Josipa Fišera iz 1820, jedan od zaštitnih znakova grada. Prvobitni izgled ovog reprezentativnog zdanja razlikovao se od današnjeg. Bočno krilo je dograđeno1887. i izvršena je rekonstrukcija zgrade u stilu neobaroka. U holu se nalazi jedinstven Pantelića sat iz 1920, čiji mehanizam pokreće kazaljke na četiri međusobno odvojena brojčanika. Na spiralnom stepeništu nalaze se prelepi vitraži koji personifikuju Moć, Pravdu i Mudrost. Deo kompleksa Gradske kuće je zelena oaza, koju Zrenjaninci jednostavno zovu Gradska bašta. Ispred Gradske kuće, prema Trgu slobode nalazi se i stogodišnje stablo tise.

Drugi zaštitni znak je Glavna ulica, sačuvano gradsko jezgro i zaštićen spomenik kulture, istovremeno i najznačajniji stambeno-trgovački i poslovni deo grada. Gotovo svaka kuća u ovoj ulici, koja od 1944. nosi naziv Kralja Aleksandra I Karađorđevića, ima zanimljivu prošlost, a mnogi ljudi koji su u njoj živeli doprinosili su razvoju grada. Tu je kuća Stevana Bukovca iz 1905, izgrađena u neorenesansnom duhu, sa naročito izraženim fasadama ka Trgu slobode i Glavnoj ulici. Zatim, Banceova kuća, prva namenska robna kuća, koju je 1906. podigao vlasnik fabrike nameštaja Miša Bance. Sledi kuća kamenoresca Tunera Teodosija iz 1900, koja je zbog mavarskog stila gradnje, neobičnog za ove krajeve, dobila naziv "Šeherezada". Tu je i Palata pravosuđa, jedna od retkih namenskih zgrada iz tog perioda, građena od 1906. do 1908. Napokon, tu je i jedinstveno šetalište duž gradskih jezera, nastalih pregrađivanjem napuštenog toka reke Begej.

U svemu tome Zrenjaninci uživaju, ali žive od poljoprivrede i privrede. Zrenjanin danas važi za jedan od najatraktivnijih gradova za investiranje u Srbiji. USAID – Američka agencija za međunarodni razvoj, dodelila mu je ovo priznanje 2006. Sledeće godine je proglašen za Grad budućnosti, a 2008. Svetska banka ga je rangirala na prvo mesto među gradovima u Srbiji u pogledu ukupno organizovanog poslovnog ambijenta.

– Zrenjanin u ovom momentu nudi nešto što malo koji grad u Srbiji ima: to je slobodna zona, potpuno komunalno opremljena, a njena infrastruktura može da prati sve oblike privrede. To je velika prednost grada na Begeju, upravo za investitore koji žele da uđu sa tzv. grinfild investicijama, ističe zamenik gradonačelnika Goran Kaurić.
Osnovu razvoja turizma čini lokalitet Lukino Selo – Ečka, koji je najatraktivniji po kvalitetu, brojnosti i raznovrsnosti faktora turističke ponude. Sačinjavaju ga Specijalni rezervat prirode "Stari Begej – Carska bara", ribnjak "Ečka", kulturno-istorijski spomenici Ečke, Umetnička kolonija, hotel "Sibila", "Kaštel", etno-selo Belo Blato…

Kompleks od 1.676 ha, specijalni rezervat prirode "Stari Begej – Carska bara" prirodni je rezervat, stanište za 240 retkih vrsta ptica, od kojih su 130 stanarice, a 110 selice. To je jedna od najznačajnijih ornitoloških stanica u ovom delu Evrope. Na celom Starom kontinentu jedino se tu gnezdi svih osam vrsta čaplji, a sada se pojavila i deveta, koja je ranije živela samo u Africi i na istočnoj obali Španije.
Na ulazu u rezervat je Ribarsko gazdinstvo "Ečka", drugo po veličini u Evropi, u kome je prva proizvodnja riba – šarana, somova i smuđa počela još 1892. Ispred ulaza podignut je etno-kompleks "Tiganjica", sa prenoćištem, restoranom, mini zoo-vrtom i pratećim sadržajima.
U neposrednoj blizini, u selu Ečka, nalazi se dvorac "Kaštel", u engleskom stilu, koji je podigao Lazar Agošton. Svečanom otvaranju, 29. avgusta 1820, prisustvovao je grof Esterhazi, najbogatiji vlastelin u Ugarskoj. U njegovu čast, na balu je svirao tadašnji vunderkind, devetogodišnji Franc List, kasnije čuveni kompozitor i pijanista. I kasnije su u dvorcu organizovani balovi, a u okolini bare lov. Zbog čestih poseta krunisanih glava, obližnja bara je nazvana Carska.
Omiljena mesta Zrenjaninaca i njihovih gostiju jesu izletišta na gradskom obodu – "Peskara", "Ada Šumice" i kamp-izletište "Tisa", kojima upravlja JP "Turistički centar grada Zrenjanina", a koja nude odličnu mogućnost za odmor i rekreaciju. Gradsko kupalište "Peskara" nastalo je na delu jednog od tri jezera formirana nakon dugogodišnje eksploatacije peska, zbog prirodno čiste vode i atraktivne lokacije, koristi se za kupanje i rekreaciju. "Ada Šumice" se nalazi na prostoru nekadašnjeg poluostrva, a sada ostrva oko kojeg protiče kanalisana reka Begej i deo njenog nekadašnjeg toka. Tu je i Banja Rusanda, koja osim zdravstvenog nudi mogućnost i izletničkog turizma, u prijatnom ambijentu borove i lipove šume.
Zrenjaninci ostaju privrženi lovnom turizmu, koji sa ribolovom spada u najatraktivniji segment turističke ponude, posebno za inostrano tržište. Lovišta su na teritoriji Grada Zrenjanina koncentrisana u priobalju donjeg toka reke Begej i na području rezervata "Stari Begej – Carska bara", dok terena za ribolov ima u izobilju, s obzirom na to da je okolina Zrenjanina jedno od najbogatijih rečnih čvorišta i vodotokova u ovom delu Evrope.

Jat revija

Prostor oko Knjaževca, nekadašnjeg Gurgusovca, koji pripada Timočkoj krajini, bio je od davnina naseljen raznim plemenima, a na pragu nove ere zaposeli su ga Rimljani. Iz tog perioda, iz III veka, ostali su tragovi naselja Timacum maius (Veliki Timok) i Timacum minus (Mali Timok). O slovenskom plemenu Timočanima i njihovom knezu Bornu, prvi pouzdani zapisi potiču iz 818. godine. Turci su Timočku krajinu osvojili 1396, a od 1833. je ponovo u srpskim rukama. Nedugo posle odlaska Turaka, 1859. Gurgusovac menja ime u Knjaževac, po knjazu Milošu Obrenoviću. Od 1886. kada je proglašen za varoš, intenzivno se menja i razvija.

Najveći privredni i društveni prosperitet doživljava u drugoj polovini XX veka, od 1960. kada su otvoreni brojni industrijski pogoni, kao što su konfekcija "Branka Dinić", fabrika obuće "Leda", industrija traktora i mašina IMT, Timočka industrija nameštaja "Tina" i vinski podrum koji je prerastao u PPK "Džervin". Bio je to najznačajniji period u razvoju Knjaževca nakon čega su, od devedesetih godina, usledile godine krize. Industrija je uglavnom propala i ovaj kraj se poslednjih godina ponovo vraća poljoprivredi ili se okreće prema sasvim novoj delatnosti – turizmu.

Potencijala za razvoj turizma ima na pretek. Na prvom mestu to je Stara planina, koja je na visini između 1.100 i 1.900 metara skoro pet meseci godišnje pod snegom. Da podsetimo da je tu i najviši vrh Srbije, Midžor sa 2.169 m nadmorske visine. Na razvoju planinskog turizma radilo se više od trideset godina. S obzirom na to da se Stara planina većim delom prostire na teritoriji opštine Knjaževac, 1982. je urađen prostorni plan posebne namene ove planine i plan detaljne regulacije, na osnovu kojih su pre pet godina napravljene prve staze za skijanje. Još ranije je podignut Planinarski dom sa 80 ležajeva i hotel sa dve zvezdice, koji raspolaže sa 60 ležajeva.

Na Jabučkom ravništu, jednom od najlepših mesta Stare planine, na 1.350 m nadmorske visine, otvoren je superluksuzni hotel sa četiri zvezdice "Stara planina" Hotel & Spa. Kapacitet hotela je 380 kreveta u 146 smeštajnih jedinica sa dvokrevetnim sobama, apartmanima i luksuznim apartmanima. Gostima su na raspolaganju tri konferencijske sale, restoran, picerija, bar, dečja igraonica, klizalište, "wellness & spa" centar sa zatvorenim bazenom, frizerski salon, bankomat, menjačnica, prodavnica, brendirana prodavnica garderobe, parfimerija, apoteka i podzemna garaža sa 147 parking mesta. Istovremeno, izgrađena je Ski gondola, prva i jedina u Srbiji, koja povezuje hotel "Stara planina" sa ski stazom Konjarnik. Maksimalni kapacitet gondole je 2.400 skijaša na sat, u 40 kabina, dok četvorosedna žičara takođe prima 2.400 skijaša na sat. Veoma je značajno da je već od samog početka u okviru Ski centra "Stara planina" obezbeđeno veštačko osnežavanje na više od četiri kilometra od ukupnih 13 km staza, kako bi i u slučaju nedostatka prirodnog snega posetioci centra mogli da uživaju u zimskim sportovima. Pored regulacije Jabučkog ravništa predviđena je izgradnja i drugih smeštajnih kapaciteta, na još tri lokacije na Staroj planini. Prva je Konjarnik, gde postoji kompletna planska dokumentacija i komunalna infrastruktura: voda, kanalizacija i struja. Ovde u podnožju četvorosedne žičare, predviđeno je više od 300 ležajeva. Druge dve su Golema reka i Kozarnica, gde su planirana naselja i značajna skijaška infrastruktura.

Na teritoriji opštine Knjaževac, u selu Rgošte, nalazi se termalni izvor sa olimpijskim bazenom, koji je napravljen pre više od 20 godina. I ovde je urađena planska dokumentacija za buduće naselje i uređenje tog turističkog centra. Na prostoru oko bazena, na površini od pet hektara, predviđen je hotel sa 80 ležajeva, zatvorenim bazenom, mini akvaparkom za decu i sadržajima za odrasle.

U knjaževačkoj opštini vode računa i o intenzivnom razvoju seoskog turizma, za šta postoje izuzetni prirodni potencijali, ali i sve veće interesovanje kod seoskog stanovništva. Za relativno kratko vreme nekoliko domaćinstava je počelo da se bavi turizmom i, postigavši odlične rezultate, za sobom su povukli mnoge druge. Dodatni impuls ovim planovima daje otvaranje novog hotela na Staroj planini, ali i sve veće interesovanje u Srbiji i inostranstvu za ovaj deo naše zemlje.
Saša Prokopović, vlasnik etno sela "Srna" u podnožju Stare planine, u Inovu na reci Trgoviški Timok, podiže hotel sa restoranom i pratećim sadržajima, pored ostalog i bazen. U selu Gradište, u domaćinstvu Braneta Veljkovića, u dvorištu je ribnjak sa pastrmkom i mala hidrocentrala sa branom. Poslednje dve godine turizmom se bavi i poljoprivredno gazdinstvo Radivoja Bogdanovića iz Kalne. Trenutno ima tri sobe sa po dva ležaja i apartman sa šest ležajeva.

Oni koji se opredele za boravak u nekom od sela na obroncima Stare planine, Crni Vrh, Ćuštica, Balta, Berilovac, imaće priliku da uživaju u beskrajnim šetnjama kroz netaknutu prirodu, da planinare, da beru lekovito bilje i uživaju u lokalnim specijalitetima belmužu, siru, toploj pogači i drugim tradicionalnim jelima domaće kuhinje. Ne treba zaboraviti ni to da je ovo vinarski kraj i da se Knjaževac nalazi na vinskoj mapi Srbije, sa dva izuzetna podruma, sa vinarijom "Jović" i podrumom "Isakov".

Kada dođete u Knjaževac, obavezno morate da obiđete Zavičajni muzej, u kome se čuva i prezentuje kulturna baština na više lokacija i objekata. U kući Sibinovića u centru grada je stalna postavka od preistorije do sredine XX veka. Ističe se etnološka postavka, u kojoj posebnu celinu predstavlja izuzetno bogata i raznovrsna kolekcija dvopređnih čarapa, koja je jedinstvena po crtanoj i pisanoj građi koja je prati, a koju su sačinili učitelji Vidosava i Svetozar Popović, od kojih je otkupljen najveći deo kolekcije. Dvopređne čarape su karakteristične po tome što su rađene od dve pređe, od vunene niti najčešće u dve boje. U centru grada je i Muzej grada. I jedan i drugi objekat u kojima su ovi muzeji jesu spomenici kulture i primeri građanske arhitekture s kraja XIX i početka XX veka.

Arheo-etno park u Ravni i kasnoantički lokalitet Timacum Minus udaljeni su osam kilometara od Knjaževca, na putu ka Zaječaru. Timakum Minus, utvrđenje iz I veka naše ere najstarije je vojno utvrđenje pronađeno u Srbiji, a služilo je za smeštaj rimskih vojnika i odbranu puteva. Puteva koji su vodili od Medijane, današnjeg Niša, ka carskoj palati u Feliks Romulijani, današnjem Gamzigradu kod Zaječara. Arheo-etno park, u blizini Timakum Minusa, otvoren je 1985. u dvorištu nekadašnje seoske škole, sagrađene 1906. koja je takođe spomenik kulture. U lapidarijumu u okviru parka, čuva se veoma vredna i brojna kolekcija nadgrobnih spomenika i žrtvenika, koji su pronađeni u utvrđenju. Na mnogim žrtvenicima još mogu da se prepoznaju natpisi kome su posvećeni. Jedan od njih posvećen je bogu Marsu, drugi boginji Dijani, što je i dokaz da su postojali hramovi posvećeni tim bogovima. U gornjem delu nadgrobnih spomenika, kao na današnjim spomenicima, uklesani su likovi muškaraca i žena, ponegde i celih porodica. U središnjem delu je posveta, a u donjem je obično uklesana vinova loza. To svedoči o tome da se u Knjaževačkom kraju vinogradarstvo razvijalo od antičkih vremena.
U okolini Knjaževca mogu se videti i neki "dragulji" koji pripadaju kulturnoj baštini grada. Pre svega to je preistorijski crtež, jedinstveni primer preistorijskog pećinskog slikarstva u pećini u ataru sela Gabrovnica, na Staroj planini. Naravno, tu su primeri srednjovekovnog slikarstva, pre svega u Crkvi Svete Bogorodice u Donjoj Kamenici.

jatrevija

Centralna proslava zakazana je za 6. oktobar 2013, a Niš je domaćin ove manifestacije kojom se u Srbiji obeležava sedamnaest vekova od donošenja "Milanskog edikta". Kao najpogodnije mesto za organizovanje ovog važnog jubileja za sve hrišćanske narode Niš je izabran ne samo kao rodni grad cara Konstantina Velikog već i kao grad koji, kako to Nišlije vole da kažu: nije ni na Zapadu ni na Istoku, već je između Istoka i Zapada.
Nekada Nais, danas Niš, jedan je od najstarijih gradova Evrope. Podignut je krajem I veka pre Hrista kao vojna baza na desnoj obali Nišave, na prostoru koji danas zauzimaju Tvrđava i Gradsko polje. Nakon formiranja provincije Gornja Mezija, 15. godine posle Hrista, postao je, osim vojnog i strateškog, značajan trgovački centar. Pravi procvat doživeo je u periodu od III do V veka. U doba kada je u njemu rođen čuveni rimski imperator i vojskovođa Flavije Valerije Konstantin (Konstantin Veliki), postao je snažan i neosvojiv "kastrum", a u doba kada Konstantin postaje vladar celog Rimskog carstva, postao je značajan administrativni, ekonomski i vojni centar provincije Gornja Mezija.
Konstantin Veliki je značajna istorijska figura. Poznat je ne samo kao vladar i mudar vojskovođa već i kao veliki vizionar i pobornik hrišćanstva. Njegove vizije i snovi u kojima mu se ukazivao "labarum" ili "hristov monogram" i reči Hristove: "Pod ovim znakom ćeš pobediti" (In hoc signo vinces) vodili su ga u mnoge bitke u kojima je pobeđivao daleko brojnije neprijatelje tako da je logičan sled događaja bilo donošenje istorijskog dokumenta o verskoj toleranciji poznatijeg pod nazivom "Milanski edikt", 313. godine, kojim je prestao progon hrišćana u Rimskom carstvu. Konstantin je ovim aktom hrišćanima dozvolio da, bez posledica, javno ispovedaju svoju veru , čime je utro put daljem razvoju jedne od najrasprostranjenijih svetskih religija.

Osim ostataka drevnog Naisa, koji su pronađeni na prostoru Tvrđave – ostaci antičke ulice, objekti sa svodovima i terme – o životu Rimljana svedoči i arheološko nalazište Medijana, u istočnom delu današnjeg Niša, pokraj puta za Nišku Banju. U vreme Rimskog carstva to je je bilo luksuzno predgrađe, u kojem je pored reke Nišave i termalnih izvora bio sagrađen velelepni carski letnjikovac, sa vilama i drugim objektima.

Ovde su odsedali Konstantin Veliki i drugi rimski carevi kada bi dolazili u Nais. Carska vila, vila sa peristilom, od 6.000 kvadratnih metara, sa raskošnim mozaicima i freskama, ukrašenim stubovima, sa termama i žitnicama, sistemom vodosnabdevanja – akvedukt i vodotoranj – prostirala se na oko 40 hektara uređenih parkova i šuma. U Medijani su pronađeni mnogi rimski predmeti, od keramike i metala, kao i dekorativnih, od mermera. U jednoj prostoriji je 1972. pronađena grupa oštećenih statua.
Preko cele godine u Nišu očekuju dolazak velikog broj stranih i domaćih gostiju, koji će tim povodom moći da se upoznaju s bogatom riznicom istorijskog nasleđa. Prva etapa na tom istorijskom putovanju je Narodni muzej, u čijoj su arheološkoj sali izloženi brojni eksponati, od predmeta nađenih na arheološkim lokalitetima iz preistorije na Bubnju, Humskoj čuki, Vrtištu i Malči, koji su stari nekoliko hiljada godina, preko eksponata iz doba vladavine Rimljana kao što su rimski novac, iz perioda od I do V veka, vojne povelje, statue, nadgrobni spomenici, ostaci pregrade paganskog hrama sa lokaliteta Medijana, pa sve do srednjovekovnog nakita, ikona u kamenu i kamenih krstova. Ovde su izložena i jedinstvena umetnička dela skulptora kao što su kopija portreta cara Konstantina, skulptura Jupitera na tronu i portret vizantijske carice Teodore (Eufemije).

Nezaobilazno mesto je Niška tvrđava, koja spada u najlepša i najočuvanija turska zdanja na Balkanu. Tu su i mnogobrojna svedočanstva iz borbi srpskog naroda protiv osmanlijske vladavine, kao što je Ćele kula – u svetu jedinstven spomenik sačinjen od lobanja srpskih vojnika poginulih na Čegru, a koji je sazidan kao opomena onima koji dižu bunu protiv Osmanskog carstva.
O stradanju srpskog, romskog i jevrejskog stanovništva, iz perioda nemačke okupacije Srbije od 1941. do 1944, svedoči jedan od malobrojnih sačuvanih fašističkih logora u Evropi, koncentracioni logor na Crvenom krstu, koji je pretvoren u Spomen-muzej "12. februar".

Pored antičkih spomenika i spomenika koji svedoče o ratovima, borbi i stradanju, Niš je sačuvao i danas sa ponosom posetiocima otkriva svoju bogatu građansku tradiciju. Kao značajan zanatski, trgovački, administrativni i kulturni centar, gradio je i održao specifičan stil života, koji karakteriše dobra kuhinja i još bolja zabava. Centri dobrog provoda danas su Kazandžijsko sokače, Obrenovića ulica, Tvrđava, Park Čair, Park Svetog Save.
Niš je grad koji se ponosi svojim kafanama i bogatom kulinarskom tradicijom. Niška kuhinja predstavlja neobičan spoj srpskih tradicionalnih jela i brojnih uticaja, uglavnom sa istoka. Svoje kafansko nasleđe Niš neguje, čuva i prenosi s generacije na generaciju. Provod u kafani predstavlja nezaobilazni deo posete Nišu. Toplo gostoprimstvo i nezaboravan program, osnova su čuvenog "niškog meraka", atmosfere koja provejava gradom od sumraka do svitanja.

Tu je i Niška Banja, na 10 km od Niša, gde je prvo kupatilo izgrađeno još u II veku. Ovde je svoju vilu imao i kralj Aleksandar I Karađorđević.
Direktor Turističke organizacije Niš Uroš Parlić kaže da je obeležavanje jubileja 1.700 godina od donošenja "Milanskog edikta", izuzetna prilika koja ne sme biti propuštena, tako da će svi resursi TON-a , tokom 2013. biti usmereni u tom pravcu. Neophodne pripreme i radovi odavno su u toku, a o tome šta se trenutno radi i šta je sve planirano gospodin Parlić kaže.

– Započeta je izgradnja drveno-staklene konstrukcije za natkrivanje Istorijskog parka Medijana, u čijoj se okolini gradi veliki autobuski parking. U toku je završetak projekta rekonstrukcije objekata u Tvrđavi , sanacija zidina i izrada osvetljenja i signalizacije. Grad Niš je formirao posebnu Kancelariju za obeležavanje jubileja i Odbor manifestacije, u kome se pored predstavnika verskih zajednica, eminentnih imena nauke i kulture nalaze i istaknuti predstavnici lokalne zajednice koji su već započeli komunalno uređenje saobraćajnica, trgova, lokacija za prihvat turista u većem obimu. U toku je izgradnja sabirne saobraćajnice, pešačke staze i uže biciklističke staze na Bulevaru Cara Konstantina. U sklopu komunalno-infrastrukturnog opremanja i parternog uređenja AP Medijana, predstoji dovršetak pristupnog platoa, izgradnje kapije, biletarnice i toaleta. U cilju komunalno-infrastrukturnog i parternog uređenje Tvrđave biće izgrađene biciklističke i pešačke staze, postavljena rasveta i osvetljavanje bedema, a u planu je revitalizacija slikarskih ateljea, barutane i kovačnice; ograđivanje palate sa oktogonom.
Prema rečima gospodina Parlića, povodom obeležavanje velikog jubileja, 3. juna 2013. premijerno će biti izvedeno muzičko-scensko delo "Constantinus Magnus", koje će tokom 2014. biti izvođeno u "Konstantinovim gradovima" Milanu, Triru, Jorku, Arlu, Karnuntumu (Petronelu) i Izmitu. Istog dana biće održan skup gradonačelnika ovih gradova. Sledi Festival horske muzike "Muzički edikt", organizovanje izložbe "Konstantin Veliki i njegovo doba", održavanje reprezentativne izložbe "Vreme cara Konstantina" od originalnih eksponata sa antičkih arheoloških nalazišta u Srbiji i replika eksponata iz Konstantinovih gradova. Sa udruženjem klubova iz dijaspore ugovoren je susret folklornih ansambala dijaspore u trajanju od 17. do 19. aprila, kada će u Niš doći oko pedeset klubova sa više od 2.000 članova. Kako će se proslava odvijati u više povezanih celina i dešavanja, tokom cele godine, procena Turističke organizacije Niš jeste da će ove godine turistička poseta biti duplo veća nego obično. Prema najavama predstavnika verskih zajednica, samo na centralnoj proslovi, 6. oktobra, očekuje se više od 10.000 gostiju.


jat revija

Kragujevac se ne diči dugom istorijom, jer je relativno mlad grad, ali su istorijske okolnosti uticale na to da u periodu formiranja moderne srpske države bude njen centar. To je podatak koji će domaćini kao prvo reći svakome ko dođe u ovaj grad i nešto što se jasno vidi i ističe bilo kuda da krenete i bilo šta da želite da vidite. Ovo je grad koji je u mnogim oblastima savremenog života u Srbiji bio prvi i time se njegovi stanovnici ponose, i sve ono što podseća na te dane ljubomorno čuvaju i održavaju.

Zlatno doba grada Kragujevca počelo je posle Drugog srpskog ustanka, nakon koga je knez Miloš Obrenović ovde sagradio dvor i iz njega počeo da upravlja mladom državom. Odmah nakon proglašenja za prestonicu grad je počeo ubrzano da se razvija, posebno vojna industrija. U tom periodu u njemu su osnovane institucije, koje predstavljaju temelje srpske državnosti, naučnog i kulturno-prosvetnog razvoja savremene Srbije: sud, gimnazija, novine, teatar, pevačko društvo, Licej – preteča Visoke škole i Beogradskog univerziteta, profesionalni orkestar, apoteka, galerijska postavka, muzejska postavka, škola slikanja – sve sa prefiksom "prvi". Prvi put, 1853. u Topolivnici su izliveni topovi. Ovo se smatra početkom srpske industrije. Nakon toga otvorene su Zanatlijska škola i Učiteljska škola...
Najznačajnije znamenitosti, povezane s prestoničkim periodom Kragujevca, koncentrisane su u centru grada, u okviru kompleksa "Milošev venac". U neposrednoj blizini kompleksa nalaze se građevine i spomenici, nastali u kasnijem periodu, i to na obe strane Lepenice, čije obale u centru grada povezuju stari armiranobetonski mostovi, prvi te vrste u Srbiji – dva velika, lučnog raspona 30 metara, a treći manji i namenjen pešacima, lučnog raspona 34 metra. On se nalazi na mestu gde je nekada drveni most spajao u jednu celinu knežev dvor sa pridvornom crkvom i skupštinskom zgradom.

Na desnoj obali Lepenice je i stara, dvorska crkva, podignuta 1818. Bila je to prva mitropolitska, katedralna i dvorska crkva u oslobođenoj Srbiji. U njenoj porti su proklamovane gotovo sve važne odluke za srpski narod, hatišerifi, ustavi. Tu je održana Sretenjska skupština 1835. na kojoj je donet Prvi srpski Ustav, nazvan Sretenjski. Sva skupštinska zasedanja do 1859. održavana su u porti crkve, a od te godine u novoizgrađenoj skupštinskoj zgradi, sve do 1880, kada Kragujevac odavno više nije bio prestonica.
Pored Stare crkve nalazi se i zgrada Stare skupštine, koja je sagrađena 1859, a u kojoj su donošene vrlo važne državne odluke. Tu su, pored ostalog, 14. jula 1878. pročitane i odluke Berlinskog kongresa, kojima je Srbija dobila konačnu nezavisnost.

Sve su ovo mesta do kojih lokalna turistička organizacija, odnosno turistički informativni centar, uz stručne vodiče, svakodnevno organizuju posete. Sledeća destinacija na ovom putu je Muzej "Stara livnica", koji se nalazi u autentičnoj zgradi livnice iz osamdesetih godina XIX veka, jednom od retkih sačuvanih primera industrijske arhitekture tog vremena. Iz Topolivnice je, kasnije, izrastao Vojnotehnički zavod, koji je svojevremeno, sa oko 12.000 radnika, bio najveća fabrika na Balkanu. Od 1923. ovde je počela proizvodnja prvih putničkih automobila u tadašnjoj državi.
Od 1939. u Kragujevcu je počela i montaža automobila američke marke "ševrolet". Od ovog zavoda je posle Drugog svetskog rata nastala fabrika Zavodi "Crvena zastava", čiju su osnovu činile vojna i automobilska industrija. Oktobra 1955, po licenci italijanske fabrike Fijat u fabrici Zastava proizveden je prvi automobil, "fijat 750", popularni "fića". Do novembra 1985. sa proizvodne trake izašlo je 923.487 ovih automobila. Takođe, Zastava je bila veliki proizvođač lovačkog i sportskog oružja, alata i mašina. Nakon velikih lomova, krajem prošlog i početkom ovoga veka i prestanka rada većine pogona, proizvodnja automobila u Kragujevcu ponovo se obnavlja. Najveća očekivanja su od novog Fijatovog modela "L-500" čija je proizvodnja počela prošle godine.

Od nekadašnjeg dvorskog kompleksa ostao je sačuvan Amidžin konak, koji je, kao i konak kneza Mihaila, deo Narodnog muzeja. Pored ove dve građevine, u sastavu Narodnog muzeja je Umetnička galerija, u kojoj je smeštena i stalna postavka slikarskih i vajarskih dela srpskih umetnika XIX i XX veka i Kuća prote Miloja Barjaktarovića, u kojoj je smeštena stalna postavka "Gradski život u Kragujevcu u XIX veku".
Pored ovih, a i mnogih drugih istorijskih spomenika, u Kragujevcu postoji jedan koji podseća i opominje na zločin koji su nacističke okupacione snage počinile u ovom gradu i okolini, oktobra 1941. To je Spomen park "Kragujevački oktobar", koji je podignut u Šumaricama, mestu gde su od 19. do 21. oktobra 1941. fašisti streljali više hiljada stanovnika, a među njima učenike, profesore, sveštenike, decu. Na ulazu u park je Muzej "21. oktobar", zgrada koja svojom formom predstavlja svojevrsni monumentalni spomenik sa mnogo simbolike. Crvena cigla, od koje je sazidana, asocira na prolivenu krv, trideset tri kule simbolično predstavljaju trideset grobnica u Šumaricama i tri grobnice u okolnim naseljima; muzej nema prozora, što pokazuje bezizlaznost situacije u kojoj su se našli ljudi, brutalno osuđeni na smrt. Osnova muzeja urađena je u obliku krsta, hrišćanskog simbola stradanja. U unutrašnjosti je stalna muzejska postavka pod nazivom "Kragujevačka tragedija 1941" i ciklus slika Petra Lubarde "Kragujevac 1941".

Kragujevac obiluje i brojnim kulturnim, zabavnim i sportskim dešavanjima i manifestacijama. Uz provod u mnogobrojnim restoranima, kafićima i diskotekama, grad živi punim plućima dvadeset četiri sata dnevno. Posebno su atraktivna dešavanja koja se organizuju u maju svake godine, u okviru proslave Dana grada. Proslava obuhvata koncerte, izložbe, sportske događaje, dečji karneval, vatromet i druge propratne manifestacije. Centralna manifestacija 6. maja, počinje Đurđevdanskim urankom na jezeru u Šumaricama. Veče je rezervisano za muzički spektakl. Tokom godine, ovde se organizuju: Fića fest, Međunarodni festival antiratne karikature, Međunarodni festival kamernih horova, Veliki školski čas, koji se preko 40 godina, svakog 21. oktobra održava u Šumaricama… i na desetine drugih većih i manjih kulturnih manifestacija i festivala.
U okolini Kragujevca ima nekoliko sela koja posetiocima i turistima nude aktivan ili pasivan odmor u prirodi, hranu napravljenu po starim receptima i od zdravih namirnica, mogućnost da saznaju kako su nekad izgledala seoska domaćinstva, da vide najlepša dvorišta Šumadije.

Kragujevac je okružen manastirima, koji su svedoci kulture, prosvetiteljstva i života našeg naroda u prošlim vekovima, ali i objekti narodne baštine. Najbliži gradu je manastir Divostin, udaljen šest kilometara, čiji je utemeljivač bio despot Stefan Lazarević početkom XV veka. Četiri kilometra dalje je manastir Drača, najznačajniji duhovni i kulturni centar ovog dela Srbije u XVIII i XIX veku. Najznačajniji manastiri i crkve na obroncima Rudnika i Ramaćkih visova jesu Blagoveštenje, Voljavča, Petkovica i posebno crkva Kumanica, koja je podignuta za vreme cara Dušana i predstavlja najstariji crkveni objekat ovog dela Šumadije.
Šumadija je pitoma oblast, bogata šumama, idiličnim proplancima, zelenim livadama, plodnim njivama i vinogradima, divnim vidicima i brojnim rečicama i potocima, prijatne klime. Turisti mogu da uživaju u prirodi, lovu, foto-lovu, ribolovu, planinarskim šetnjama, gljivarstvu. Najlepše delove teritorije grada pokrivaju dva lovišta "Lepenica" i "Srebrenica" gde je lovio i despot Stefan Lazarević u XV veku. U lovu je koristio i kraguja, pticu po kojoj je grad, kako se pretpostavlja, dobio ime.

Jat revija